dwangmedicatie_als_zwaard_van_Damocles (download hier een uitgebreider artikel met meer achtergronden en referenties in pdf format)
De Beginselenwetten die van toepassing zijn op gedetineerden in de gevangenis, jeugdgevangenis en tbs-inrichtingen ondergaan op korte termijn drastische wijzigingen. Daardoor dreigt de toepassing van dwangbehandeling bij gevangenen – in de praktijk meestal dwangmedicatie – een enorme vlucht te nemen.
Ongebreidelde dwang
Volgens de nu geldende wetgeving is dwangbehandeling eigenlijk alleen voor korte tijd mogelijk bij direct gevaar voor de gedetineerde zelf of voor personen in zijn of haar omgeving. In de praktijk betekent dit dat dwang kan worden toegepast op mensen die in een (sterk) psychotische toestand verkeren en agressief gedrag vertonen.
In de nieuwe wetgeving gaat een sterk uitgebreid gevaarcriterium gelden. Dit omvat naast gevaar voor lichamelijk letsel ook het gevaar dat iemand maatschappelijk te gronde gaat, gevaar dat anderen aan zijn of haar zorg toevertrouwd verwaarloosd zullen worden, gevaar voor zelfverwaarlozing en een algemeen gevaar voor de veiligheid van personen of goederen. Met dit criterium dreigt een sterke uitbreiding van de groep mensen die ermee te maken kunnen krijgen, naar bijvoorbeeld mensen die zich excentriek gedragen in de openbare ruimte. Deze kunnen immers met geweld te maken krijgen van mensen die zich aan hun excentrieke gedrag storen. Het is verder bijvoorbeeld de vraag hoe het gevaarcriterium gaat uitwerken bij toepassing op het gevaar voor goederen. Kunnen politieke activisten na een psychiatrische diagnose ermee te maken krijgen? Er is geen duidelijkheid over. In de Memorie van Toelichting bij de wetsvoorstellen wordt wel gesteld dat het om een “niet-limitatieve opsomming” gaat. Dat zet de deur voor dwang wagenwijd open.
Uitbreiding van dwang volgt ook uit de invoering van het aannemelijkheidcriterium: Volgens dit criterium hoeft het alleen maar aannemelijk te zijn dat zonder behandeling het gevaar niet binnen een redelijke termijn kan worden weggenomen. Dat lijkt een zeer rekbaar criterium.
Zwakkere rechtspositie
“Das Gesetz nur kann uns Freiheit geben” (‘de wet alleen kan ons vrijheid geven’), aldus voormalig minister Hirsch Ballin op de themamiddag ‘Zorg en dwang II’ (14 januari 2009). Vele duizenden mensen zullen dat mogelijk in de toekomst heel anders ervaren.
De Nederlandse Orde van Advocaten adviseerde negatief over de wetswijzigingen. Dat is niet verbazingwekkend want de rechtspositie van gedetineerden in de nieuwe situatie is zwak. Bij de totstandkoming van vrijwillige behandeling wordt de inbreng van de gedetineerde minder: Deze behandeling ontstaat niet meer “zoveel mogelijk in overleg met hem”, maar “na overleg met hem”. Bij afwijzen van behandeling op voorwaarden van de behandelaar volgt dwangbehandeling. In tegenstelling tot de situatie in de reguliere GGZ hoeft daarvoor geen rechter ingeschakeld te worden. De directeur van de gevangenis of inrichting besluit hierover op advies van twee psychiaters. De Raad van State gaf hierover een negatief oordeel, evenals over uitbreiding van het gevaarcriterium en invoering van het aannemelijkheidcriterium. Opmerkelijk genoeg werd deze kritiek door toenmalig minister Hirsch Ballin in de wind geslagen. Dat de directeur van de instelling beslist houdt een gevaar in van positieve beslissing tot dwangbehandeling op oneigenlijke gronden. Het kan maar al te gemakkelijk worden om dwangmedicatie te geven uit beheersbaarheidoverwegingen. Dit zal des te meer spelen wanneer er sprake is van personele onderbezetting op de penitentiaire afdelingen.
Meer stoornissen
De uitbreiding van dwang volgt ook uit de toename van stoornissen en psychische problemen die ermee te maken kunnen krijgen: Het gaat naast psychoses om persoonlijkheidsstoornissen, verslavingsproblemen, ADHD, verstandelijke handicap en autisme spectrum stoornissen zoals pdd-nos en syndroom van Asperger.
Het is maar de vraag of en in hoeverre er een causaal verband tussen deze stoornissen en het af te wenden gevaar is. Er is bovendien veel kritiek mogelijk op de totstandkoming van diagnoses in de psychiatrie. Volgens sommige psychiaters ‘bestaan’ vele stoornissen niet eens en is het zinvoller om naar symptomen te kijken en die te behandelen. Bij behandeling ligt de nadruk vaak op pillen, met het risico van zware bijwerkingen. Door de focus op pillen is er bovendien te weinig oog voor de omstandigheden en hoe die psychiatrische stoornissen kunnen veroorzaken, onderhouden of verergeren. Die omstandigheden zijn in detentie verre van optimaal voor mensen met een psychiatrische conditie: De bewegingsvrijheid is beperkt en er zijn veel harde geluiden, uniformen en camera’s.
Tweede Kamer
Vanuit de Tweede Kamer kwam tot nu toe de meeste kritiek van de SP en de PvdA, en in mindere mate van de CU. Van GroenLinks en D66 ontbrak vreemd genoeg elk commentaar. De regeringsfracties en de PVV hebben geen enkele kritiek en het ziet er dus vooralsnog naar uit dat het voorstel ongeschonden door de Tweede Kamer gaat komen. Dat betekent dat vele duizenden mensen mogelijk in de komende jaren de onzalige gevolgen van dwangmedicatie zullen gaan ondervinden. Welke groepen mensen dat zullen zijn staat nog te bezien, maar daarover zijn door geen van de fracties kritische vragen gesteld. Ook zijn er geen vragen gesteld over de wijze waarop causale verbanden tussen de psychiatrische stoornissen en het gevaar zullen worden vastgesteld. Deze zaken zijn echter cruciaal voor de mensen die ermee te maken kunnen gaan krijgen – de gedetineerden. Het is daarom onverteerbaar dat deze plannen zo kritiekloos door de Tweede Kamer lijken te gaan komen.
Geplaatst door zwartegal 
Zwarte Gal 
